Δουλεύοντας με την οικογένεια σε περιπτώσεις εξάρτησης

Η οικογενειακή θεραπεία έχει αποδειχθεί στην πράξη αποτελεσματική για θέματα εξαρτήσεων διότι βοηθά το οικογενειακό σύστημα να στρέψει την προσοχή του σε τυχόν δυσλειτουργίες που υπάρχουν μέσα στην οικογένεια και να πραγματοποιήσει αλλαγές οι οποίες θα βοηθήσουν και το εξαρτημένο μέλος της να απεξαρτηθεί. Θα προσπαθήσω να αναλύσω παρακάτω τη διαδικασία που ακολουθείται από τον θεραπευτή ο οποίος είναι εξειδικευμένος σε θέματα εξαρτήσεων ώστε να γίνει κατανοητός ο τρόπος σκέψης με βάση τις αρχές του συστημικού μοντέλου οικογενειακής θεραπείας.

Λίγα λόγια για το περιστατικό

Στην περίπτωση που θα αναλύσω, το αίτημα για βοήθεια ήρθε από την πλευρά του πατέρα, ο οποίος αρκετά αγχωμένος ανέφερε ότι χρειάζεται βοήθεια για το γιο του ο οποίος είναι εξαρτημένος από ναρκωτικά. Είχε ξεκινήσει με το χασίς σε νεαρή ηλικία και στη συνέχεια προχώρησε σε κατάχρηση χαπιών αλλά και οπιούχων ουσιών. Οι γονείς είχαν ζητήσει αρχικά βοήθεια από ψυχίατρο ο οποίος συνέστησε φαρμακευτική αγωγή και χορήγηση υποκαταστάτου, η οποία βοήθησε για κάποιο χρονικό διάστημα αλλά ακολούθησε υποτροπή. Ο νεαρός είχε ένα ατύχημα στα 15 του χρόνια το οποίο πιθανότατα προκάλεσε μια σειρά επιληπτικών κρίσεων αλλά αυτό είναι υπό διερεύνηση. Η βιβλιογραφία για την επιληψία δείχνει ότι η αιτιολογία ποικίλλει διότι μια επιληπτική κρίση, συνήθως με τη μορφή ενός επεισοδίου σπασμών, μπορεί να είναι ευκαιριακού χαρακτήρα, δηλαδή να οφείλεται σε έναν περιστασιακό εξωτερικό ή εσωτερικό ερεθισμό του εγκεφάλου και όχι σε επιληψία. Συνηθισμένα παραδείγματα εξωτερικών ερεθισμάτων είναι η κατάχρηση οινοπνευματωδών ποτών, η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, μια εγκεφαλική κάκωση, η έλλειψη οξυγόνου κ.λ.π.).

Ιστορικό της οικογένειας στην αντιμετώπιση του προβλήματος

Οι γονείς για μεγάλο χρονικό διάστημα προσπάθησαν να διαχειριστούν την κατάσταση μόνοι τους, χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα. Τέσσερα χρόνια πριν τη στιγμή που επικοινωνούν μαζί μου, ζήτησαν βοήθεια από εξειδικευμένο κέντρο απεξάρτησης αλλά η πρώτη τους επαφή ήταν μια αρνητική εμπειρία διότι αισθάνθηκαν μια πίεση να ασκήσουν πιο αυστηρή στάση και έφυγαν θυμωμένοι και απογοητευμένοι. Στη συνέχεια πήγαν σε ψυχίατρο ο οποίος χορήγησε υποκατάστατη ουσία στον γιο και φάνηκε μια μικρή αλλαγή η οποία όμως δεν κράτησε πολύ.

Προφίλ γονιών στην πρώτη συνάντηση

Οι γονείς ήρθαν στο ραντεβού στην ώρα τους, εμφανισιακά προσεγμένοι, συναισθηματικά επιφυλακτικοί και μαζεμένοι. Στην αρχή μιλούσαν μπερδεμένα και έδιναν πληροφορίες με τρόπο ασύνδετο. Ο πατέρας μιλούσε για τον εαυτό του και τις δυσκολίες του μιας και ανάρρωνε από καρδιακό επεισόδιο και επίσης ήταν άνεργος. Στο παρελθόν έλειπε συχνά από την οικογένεια γιατί εργαζόταν στο εξωτερικό σε τεχνικές εργασίες. Δήλωσε ότι έκανε και ο ίδιος κατάχρηση αλκοόλ το οποίο σταμάτησε για λόγους υγείας. Ο λόγος του ήταν γρήγορος, με άγχος και απολογητικός. Μιλώντας για τον γιο του εστίασε στο θέμα της επιληψίας δηλώνοντας ότι αυτό άλλαξε την συμπεριφορά τους απέναντί του, δυσκολεύονταν να του βάλουν όρια και η μητέρα ήταν πιο υποχωρητική. Η μητέρα συμφώνησε ότι τα παιδιά “της έχουν πάρει τον αέρα” αλλά δικαιολογήθηκε ότι “τα είχε όλα στις πλάτες της”. Κρατούσαν αμυντική στάση απέναντί μου, προσπαθούσαν να κρύψουν την απόγνωση που ένιωθαν και ήθελαν να μου δείξουν ότι αντιλαμβάνονται τις τυχόν ευθύνες που έχουν ως γονείς. Είχα καλή αίσθηση μαζί τους, ένιωθα ότι μπορούμε να δουλέψουμε μαζί. Είναι σημαντικό για τον θεραπευτή να μπορεί να γυρίσει στον εαυτό του και να δει πως νιώθει ώστε να αξιοποιήσει το συναίσθημα αυτό στη θεραπευτική σχέση που θα δημιουργήσει στη συνέχεια.

Το αίτημα

Το πρωτογενές αίτημα των ανθρώπων αυτών ήταν σαφώς το πως θα βοηθήσουν το παιδί τους να απεξαρτηθεί. Παράλληλα όμως είχαν και οι ίδιοι την ανάγκη κάποιος να τους ακούσει, ίσως να τους απενοχοποιήσει και το σημαντικότερο να τους βοηθήσει να διαχειριστούν το πρόβλημα του παιδιού τους σε συνάρτηση με το θέμα υγείας το οποίο κάπως θόλωνε το τοπίο.

Λειτουργία και νόημα του συμπτώματος μέσα στην οικογένεια

Σε μια πρώτη συνάντηση γνωριμίας είναι βιαστικό για τον θεραπευτή να σχηματίσει μια ολοκληρωμένη εικόνα σε σχέση με το θέμα αυτό, χρειάζεται προσοχή να μην εγκλωβιστεί σε βιαστικές υποθέσεις. Η συμπεριφορά εξάρτησης η οποία είναι απειλητική για τη ζωή είναι κάποιες φορές μια απεγνωσμένη προσπάθεια διαφοροποίησης, ενός υπερπροστατευμένου παιδιού που ψάχνει διέξοδο. Επίσης θα πρέπει να διερευνηθεί και η πιθανή προσπάθεια σύνδεσης με το πατρικό πρότυπο ως προς τη συμπεριφορά κατάχρησης (αλκοόλ).

Δυναμική οικογενειακών σχέσεων

Ας δούμε τις πληροφορίες για τη σχέση του ζευγαριού. Ο πατέρας διατηρεί μια απόσταση από τα παιδιά του, όση χρειάζεται για να δικαιολογήσει το κύρος του και η μητέρα έχει συμμαχήσει με τα παιδιά σε μια σχέση με μεγάλη επιτρεπτικότητα. Αναγνωρίζουν τις διαφορές τους, δεν δίνουν παραπάνω πληροφορίες για τη σχέση τους. Καθώς η συνάντηση προχωρά τους βοηθώ και εγώ με κατάλληλες παρεμβάσεις να χαλαρώσουν, να εκφράσουν την απόγνωσή τους και προσπαθώ να δω τις συμμαχίες που υπάρχουν μέσα στην οικογένεια και πως θα αξιοποιηθούν θετικά.

Συμπεράσματα

Η δουλειά του θεραπευτή με την οικογένεια είναι μια διαδικασία που εξελίσσεται με προσεκτικά βήματα. Από την εμπειρία μου δεν υπάρχουν οικογένειες που δεν μπορούν να βοηθήσουν. Εκείνο που είναι δύσκολο είναι να βγουν στην επιφάνεια οι αθέατες δυνάμεις της οικογένειας που υπάρχουν πάντα. Η συμβουλευτική ψυχικής υγείας σε θέματα εξαρτήσεων με την πρακτική της οικογενειακής θεραπείας μπορεί να δώσει θαυμάσια αποτελέσματα στην κινητοποίηση του εξαρτημένου ατόμου για θεραπεία.